คุณค่าของวรรณคดี

1.         คุณค่าในด้านวรรณศิลป์  

บทละครพูดคำกลอนเรื่อง  พระร่วง มีคุณค่าในด้านวรรณศิลป์ในด้านการ

ใช้ถ้อยคำที่ไพเราะ มีการบรรยาย  การเปรียบเทียบได้ชัดเจน ทำให้ผู้อ่านเกิดจินตภาพ

มีถ้อยคำสำนวนที่ให้แง่คิด คติสอนใจ ผู้อ่านสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน

2.         คุณค่าในด้านสังคม   

บทละครพูดคำกลอนเรื่อง  พระร่วง มีคุณค่าในด้านสังคมทำให้ผู้อ่านได้ทราบสภาพชีวิต ความเป็นอยู่ ความรู้สึกนึกคิดของผู้คนและบ้านเมืองในสมัยบรรพบุรุษ และ

ให้แง่คิดเกี่ยวกับความสามัคคีความกตัญญูรู้คุณคนการรักชาติบ้านเมือง และ การให้อภัย คือตอนที่พญาเดโชไปตามหาพระร่วงที่วัดเมื่อพญาเดโชถูกจับพระร่วงก็ปล่อยพญาเดโชไป แสดงถึงการให้อภัยกัน และเราสามารถนำไปประยุกต์ใช้กับชีวิตประจำวันได้อย่างดี คือ การไม่เบียดเบียนและการให้อภัยกัน ตลอดจนถึงการรวมมือร่วมใจสามัคคีกัน

บ้อคิดที่ได้

ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว ดูจากเนื้อเรื่องเช่น ตอนที่พระร่วงไปบวชที่สุโขทัยและเมื่อ

         พระเจ้าพันธุมทงให้พระยาเดโชเดินทางตามไปแล้วไปเจอพระกำลังกวาดลานวัด

        ด้วยการกระทำที่ดีของพระราบจึร่วงมาโดยตลอดทำให้พระร่วงรอดตายในวันนั้นทำให้พระร่วง

       ได้ขึ้นเป็นเจ้าหลวงของสุโขทัย ส่วนพระยาเดโชก็กลับขอมด้วยการทำแต่ความไม่ดีของ

       พระเจ้าพันธุม  เช่น  รังแกเมืองที่  อ่อนกว่าจึงไม่ได้ตัวพระร่วงกลับแล้วก็โนชาวสุโขทัย

      และละโว้เหยียดหยาม

ตัวละครในเร่ือง

พระร่วง

 เป็นพ่อเมืองละโว้ เป็นผู้ฉลาดหลักแหลม อย่างเช่นตอนที่ พระยาเดโชยกทัพมาเมืองละโว้เพื่อจับตัวพระร่วงพระร่วงจึงเดินทางไปที่ กรุงสุโขทัยไปบวชเป็นพระเพื่อไม่ต้องการให้ชาวละโว้เป็นอันตราย

พระเจ้าพันธุม 

เป็นกษัตริย์ของขอม เป็นคนที่โลภอยากได้เมืองอื่นมาเป็นเมืองของตนเมื่อเมืองที่ เป็นของตนหรือเป็นเมืองขึ้นของตนฉลาดกว่า ก็อาฆาตรพยาบาทกลัวจะเป็นกบฏเหมือนตอนที่พระเจ้าพันธุมได้มีพระราช บัญชาให้นักคุ้ม นายทหารของขอมเดินทางมาทวงส่วยน้ำที่เมืองละโว้ ซึ่ง  พระร่วง ต้องทำได้10 เล่มเกวียนด้วยความฉลาดของพระร่วงพระร่วงก็ ใช้ ชะลอมใส่น้ำได้ เท่าจำนวนใน10 เล่มเกวียนเท่าที่นักคุ้ม  ลั่นไว้ จากนั้น   นักคุมก็กลับไปที่ขอม  พร้อมเล่าความฉลาดของพระร่วง ทำให้พระเจ้า พันธุม คิดว่า พลเมืองละโว้ มีปัญญาเฉลียวฉลาด หากปล่อยไว้อาจจะแข็ง เมืองให้ตัวมาลงโทษฐานกบฎจึงสั่งให้ทหารไปจับตัวพระร่วงมาเพื่อไม่ให้ประชาชนชาวละโว้เอาเป็น เยี่ยงอย่าง

    

         นายมั่น 

เป็นนายพราน เป็นคนที่เสียสละเพื่อพระร่วงสังเกตได้จากตอนที่พระร่วงวางแผนที่จะเข้าไปให้แม่ทัพขอมจับ แล้วบอกกับแม่ทัพขอมว่า พระร่วงทราบข่าวการ

ยกทัพมาเกิดความกลัว จึงหนีไปยังเมืองสุโขทัย เพื่อไม่ให้พระยาเดโชยกทัพไปที่ละโว้

       พระยาเดโช

 เป็นทหารของขอม เป็นคนที่เชื่อฟังคำสั่งของเจ้านาย เจ้านายสั่งทำอะไรก็ทำ ดูได้จากตอนที พระเจ้าพันธุม สั่งให้พระยาเดโชไป   เอาตัวพระร่วงมาถ้าจับเป็นไม่ได้ให้จับตาย พระยาเดโชก็ทำตามที่   พระเจ้าพันธุมสั่ง         

นางจันทน์ 

 เป็นมารดาของพระร่วง  

คำอธิบายศัพท์

กระจาด                       ภาชนะสานรูปเตี้ยๆ ปากกว้าง ก้นสอบ

กระเดื่อง                      โด่งดัง  สูงขึ้น

กระบุง                         ภาชนะสานทึบรูปกลมสูง พื้นก้นเป็นสี่เหลี่ยม

กระออม                      ภาชนะสาด้วยไม้ไผ่ ยาชัน รูปคล้ายกระบุง ไม่มีคอใช้ใส่น้ำ

กันดาร (กัน-ดาน)        อัตคัด  ฝืดเคือง ลำบาก แห้งแล้ง

กำเริบ                          รุนแรง

เกษมสันต์(กะ-เสม-สัน)  โปร่งอารมณ์ ชื่นชมยินดี

ขลัง                             มีกำลังหรืออำนาจที่อาจบันดาลให้เป็นไปได้

แข็งเมือง                      กลับตั้งเป็นอิสระ ไม่ยอมเป็นเมืองขึ้น อีกต่อไป

คณนา(คะ-นะ-นา)       นับ

จักสาน                        เครื่องใช้ที่ทำด้วยไม้ไผ่

ชะลอม                        เครื่องสานชนิดหนึ่ง  รูปทรงกระบอก สานด้วยตอก

ตาห่าง ๆสำหรับใส่สิ่งของ

                        ชันยา                           ยางไม้สำหรับทา ทำให้หายรั่ว

                        ชีวาตม์(ชี-วาด)            ชีวิตของตน

                        ณรงค์(นะ-รง)              ต่อสู้ชิงชัย

                        ทะนง                          ถือตัว หยิ่งในเกียรติของตัว

                        ทายาท(ทา-ยาด)           ผู้สืบสันดาน ผู้สืบสกุล

                        ทูต(ทูด)                       ผู้นำข้อความไปแจ้งทั้งสองฝ่าย

                        นรากร(นะ-รา-กอน)    คน หมู่คน

                        บงกช(บง-กด)             ดอกบัว

                         บุญญาธิการ                บุญที่ได้กระทำไว้มากยิ่ง

                                ประยุทธ์                                      ต่อสู้

                                ปลาต(ปะ-ลาด)               หนีไป

                                ผดุง(ผะ-ดุง)                     ค้ำจุน ระวัง อุดหนุน

                                ผลาญ                                          ทำลายให้หมดสิ้นไป

                                พหล(พะ-หน)                  กองทัพใหญ่

                                ไพรี                                 ข้าศึก

                                ภูธร(พู-ทอน)                   พระราชา

                                มาศ(มาด)                         ทอง

                                โยธา                                พลรบ  ทหาร

                                รังสรรค์                           สร้าง แต่งตั้ง

                                วารี                                  น้ำ

                                สโมสร                            ที่สำหรับร่วมประชุมคบหากัน

                                ส่วย                                 ของที่เรียกเก็บจากพื้นเมืองส่งเป็นภาคหลวงตามวิธี

                                                                        เรียกเก็บภาษีอากรในสมัยโบราณ

                                สวรรคต(สะ-หวัน-คด)  ตาย

                                สาตรา(สาด-ตรา)            ของมีคม

                                สุวรรณภูมิ                       ดินแดนแหลมทองซึ่งเชื่อกันว่ามีอาณาบริเวณ

                                                                        ครอบคลุมพม่าไทย ลาว เขมร เวียดนาม มาเลเซีย

                                                                        และสิงคโปร์

รูปแบบคำประพันธ์

บทละครพูดเป็นรูปแบบของละครชนิดใหม่ที่ได้รับอิทธิพลจากตะวันตกตั้งแต่รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นละครที่เปลี่ยนแปลงศิลปะการแสดงของละครแบบเก่าโดยสิ้นเชิง คือ เปลี่ยนจากการร่ายรำเป็นการเจรจา ละครชนิดนี้ดำเนินเรื่องด้วยบทพูดของตัวละครซึ่งอาจพูดเป็นร้อยแก้วหรือร้อยกรองก็ได้ บทละครพูดจะแบ่งเป็นองก์เป็นฉากหรือเป็นตอน ในการแสดงมีการปิดฉากเปิดฉากและมีการตกแต่งฉากตามท้องเรื่องให้สมจริง

               พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงส่งเสริมเรื่องการแสดงละครพูด มีผู้ถวายพระเกียรติว่าพระองค์เป็นผู้ให้กำเนิดการแสดงละครพูดของไทย  ทรงพระราชนิพนธ์บทละครพูดไว้จำนวนมากทั้งภาษาไทยภาษาอังกฤษ  ทั้งทรงแปลและดัดแปลงบทละครพูดจากต่างประเทศในด้านการแสดงทรงเป็นผู้อำนวยการแสดงและทรงร่วมแสดงและทรงร่วมแสดงหลายครั้ง   พระองค์ทรงตั้งคณะละครของพระองค์ขึ้น ชื่อ คณะศรีอยุธยารมณ์  การละครพูดในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงรุ่งเรืองมาก

ถอดความ

บทละครรำ เรื่อง พระร่วง

ผู้ประพันธ์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

ลักษณะการประพันธ์         เป็นบทประพันธ์ร้อยกรองกลอนบทละคร

สรุปสาระสำคัญของเรื่อง              

         พระเจ้าพันธุมกษัตริย์ขอมได้มีพระราชบัญชาให้นักคุ้ม นายทหารของขอมเดินทางมาทวงส่วยน้ำที่เมืองละโว้ นักคุ้มได้ท้าพนันกับพระร่วง ซึ่งเป็นพ่อเมืองละโว้ว่า ถ้าไม่สามารถใช้ชะลอมบรรทุกน้ำได้เท่าจำนวนเดิมใน 10 เล่มเกวียน นักคุ้มจะนำน้ำกลับไปยังประเทศตนเอง ในที่สุดพระร่วงก็ใช้ชะลอมใส่น้ำได้เท่าจำนวนใน 10 เล่มเกวียนเท่าที่นักคุ้มสั่งไว้ 
         เมื่อนักคุ้มนำน้ำกลับไปยังประเทศขอมก็ได้กราบทูลให้ให้พระเจ้าพันธุมทราบถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น พร้อมเอาชะลอมให้พระเจ้าพันธุมทอดพระเนตร พร้อมกันนั้นก็ได้เพ็ดทูลต่อทูลต่อพระเจ้าพันธุมว่า  พลเมืองละโว้มีปัญญาเฉลียวฉลาด หากปล่อยไว้อาจจะแข็งเมืองให้ตัวมาลงโทษฐานกบฏ    พระเจ้าพันธุมจึงรับพระราชบัญชาให้พระยาเดโชยกทัพมาเมืองละโว้ เพื่อจับตัวพระร่วงโดยให้จับเป็นหากขัดขืนให้จับตาย พระยาเดโชกราบทูลพระเจ้าพันธุมว่าจะจับตัวพระร่วงมาให้ได้ ตราบใดที่พระร่วงยังมีชีวิตอยู่เขาจะไม่ยอมกลับเมืองขอมเด็ดขาด จากนั้นได้ยกทัพไปมายังเมืองละโว้ 
          นายมั่นพรานป่าเที่ยวหาสัตว์ในป่าเผลอเข้าไปในขอบเขตของขอมทราบข่าวล่ำลือว่า พระยาเดโชยกทัพมาจับตัวพระร่วงตามพระราชบัญชาของพระเจ้าพันธุม นายมั่นไม่ได้นิ่งนอนใจรีบเดินลัดป่ามาเฝ้าพระร่วงเพื่อรายงานให้พระร่วงทราบ   พระร่วงเห็นนายมั่นเข้าเฝ้าด้วยท่าทางตกใจกลัว จึงตรัสถามสาเหตุ นายมั่นยกมือไหว้แล้วเล่าความจริง ที่ตกใจนั้นไม่ใช่ภัยของตัวเอง แต่เป็นภัยที่มีต่อพระร่วง  เพราะในขณะนี้พระยาเดโชได้ยกทัพมาเพื่อจะจับตัวพระร่วงไปลงโทษที่นครธม ฐานกบฎพระร่วงเมื่อได้ฟังเช่นนี้จึงคิดว่าเหตุที่ขอมยกทัพมาเพื่อจะจับตัวพระร่วงเท่านั้นหากว่าจะอยู่สู่กับขอมที่เมืองละโว้ ประชาชาชนเมืองละโว้คงไม่ยอมแน่ที่จะต้องสู้รบกับขอม เพราะชาวละโว้ไม่ชำนาญในเรื่องของการรบคงจะสู่พวกขอมไม่ได้ ถ้าพระร่วงอยู่เมืองละโว้ก็เหมือนแกล้งประชาชนตาย จึงตัดสินใจไปอยู่ที่กรุงสุโขทัย คิดว่าพวกขอมคงไม่ติดตามไป  
         

พระร่วงได้บอกอุบายแก่นายมั่นว่า ให้นายมั่นแกล้งเดินหลงทางเข้าไปในขอม แล้วเข้าไปให้แม่ทัพขอมจับ แล้วบอกกับแม่ทัพขอมว่า พระร่วงทราบข่าวการยกทัพมาเกิดความกลัว จึงหนีไปยังเมืองสุโขทัย พระยาเดโชรู้เช่นนี้จึงไม่ยกทัพมาตีเมืองละโว้ นายมั่นพยายามที่จะให้พระร่วงอยู่ที่เมืองละโว้ ในท่ามกลางประชาชนเพราะที่หนีไปขอมไปที่ไหนก็ไม่พ้น มันจะตามไปทุกแห่ง แต่พระร่วงยืนยันที่จะไปเมืองสุโขทัยเช่นเดิม พร้อมกับบอกนายมั่นว่าถ้านายมั่นรักพระองค์จริง จงทำตามอุบายที่บอก และอย่าให้ใครรู้เด็ดขาด นายมั่นจึงยอมพระร่วงจัดแจงแต่งตัวเหมือนกับจะไปเที่ยวป่า เหน็บมีดคู่มือพร้อมด้วยดาบและเสบียงอาหารเดินทางไปเมืองสุโขทัย     
         ฝ่ายนายมั่นเดินลัดป่า  ม้าก็พบขอม นายมั่นแกล้งทำเป็นตกใจกลัว ทำท่าเหมือนจะหนีกลับพวกทหารขอมจึงจับตัวไว้แล้วนำไปให้พระยาเดโช พระยาเดโชขู่นายมั่นให้บอกความจริงว่า พวกคนไทยเมืองละโว้เตรียมกองทัพไว้อย่างไร นายมั่นแกล้งทำเป็นตัวสั่น แล้วบอกพระยาเดโชว่าพระร่วงทราบข่าวว่าขอมจะยกทัพมา กลัวบารมีของขอมจึงเข้าป่าเอตัวรอด ชาวละโว้ไม่ได้เตรียมการรบไว้เลย เพราะประชาชนไม่รู้อะไรทั้งสิ้น พระยาเดโชได้ฟังนายมั่นจึงหมดสงสัย จึงคิดตริตรองว่าเมืองสุโขทัยเป็นเมืองนอกอาณาจักรและสุโขทัยก็มีกำลังการรบพร้อม จะยกทัพไปตีลำบาก จึงคิดอุบายที่จะฆ่าพระร่วงด้วยตนเอง จึงสั่งนักคุ้มแลกองทัพ พระยาเดโชแต่งตัวคล้ายคนไทยแล้วติดตามพระร่วงไปเมืองสุโขทัย  
         นายมั่นหลังจากนั้นทหารได้คุมตัวไว้ ก็คอยหาโอกาสที่จะหลบหนี เมื่อทหารขอมหลับจึงเล็ดลอดออกมาได้ และรับเดินกลับละโว้ แจ้งเรื่องราวที่เกิดขึ้นแก่นางจันทน์ มารดาของพระร่วงทราบ นางจันทน์จึงให้หลวงเมืองเกณฑ์ทหารเพื่อปราบกองทัพขอม นางจันทน์พร้อมด้วยหลวงเมือง ได้นำทหารเข้าโจมตีในขณะที่กองทัพขอมเผลอ ทำให้กองทัพขอมแพ้ จานั้นหลวงเมืองได้ลานางจันทน์ไปเมืองสุโขทัย       ฝ่ายพญาเดโชเมื่อถึงเมืองสุโขทัย ได้ทราบว่าพระวงบวชที่วัดเจดีย์ใหญ่ จึงแอบเดินไปในวัด เห็นพระภิกษุรูปหนึ่งกำลังกวาดลานวัดอยู่ ไม่ทราบว่าเป็นพระร่วง ได้เข้าไปไหว้แล้วเรียนถามถึงพระร่วงโดยลวงว่าตนเป็นคนไทย มีความจงรักภักดีต่อพระร่วง ช่วยนำไปหาพระร่วงด้วย     
        

  พระร่วงเมื่อได้ฟังสำเนียงพุดแปร่งๆของชายที่อ้างว่าเป็นคนไทย จึงเกิดความสงสัยว่าอาจเป็นขอมปลอมตัวมา  จึงถามว่าโยมคอยอยู่ที่นี่ก่อน จะไปยังกุฏิบางทีพระร่วงเธออาจมา แต่แทนที่จะเป็นพระร่วงกลับกลายเป็นพวกโยมวัดกรูออกมาล้อมตัวพญาเดโชไว้ได้ เป็นเวลาที่หลวงเมืองและชาวเมืองละโว้เข้ามากราบไหว้แสดงความยินดีแก่พระร่วงที่ไม่เป็นอันตราย หลังจากนั้นพระร่วงได้ส่งพญาเดโชให้พระเจ้าพันธุมและให้บอกแก่พระเจ้าพันธุมว่า พระร่วงมีความคิดถึง ของฝากพญาเดโชเป็นเครื่องบรรณาธิการ      

          

 เมื่อทุกสิ่งทุกอย่างเรียบร้อยแล้ว เมืองสุโขทัยซึ่งพ่อเมืองว่างอยู่ ขุนนางเสนาพฤฒาอมาตย์ พระมหาราชครู พร้อมด้วยประชาชนชาวเมืองสุโขทัยก็ได้ทำพิธีปล่อยม้ามนมัยทั้งคู่เทียมรถ เพื่อเสียงหาผู้มีบุญบารมีมาครองเมือง ในทีสุดมาทั้งคู่ก็ลากสุวรรณไปหยุดอยู่ตรงหน้าพระร่วง บรรดาพราหมณ์เสนาพฤฒาอมาตย์ราษฎรพากันถวายบังคมพระร่วง และพระมหาราชครูก็ได้รับฉันทะทูลเชิญพระร่วงขึ้นครองราชย์     

เนื้อเร่ือง

       พระเจ้าพันธุมกษัตริย์ขอมได้มีพระราชบัญชาให้นักคุ้ม นายทหารของขอมเดินทางมาทวงส่วยน้ำที่เมืองละโว้ นักคุ้มได้ท้าพนันกับพระร่วง ซึ่งเป็นพ่อเมืองละโว้ว่า ถ้าไม่สามารถใช้ชะลอมบรรทุกน้ำได้เท่าจำนวนเดิมใน 10 เล่มเกวียน นักคุ้มจะนำน้ำกลับไปยังประเทศตนเอง ในที่สุดพระร่วงก็ใช้ชะลอมใส่น้ำได้เท่าจำนวนใน 10 เล่มเกวียนเท่าที่นักคุ้มลั่นไว้          

เมื่อนักคุ้มนำน้ำกลับไปยังประเทศขอมก็ได้กราบทูลให้ให้พระเจ้าพันธุมทราบถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น พร้อมเอาชะลอมให้พระเจ้าพันธุมทอดพระเนตร พร้อมกันนั้นก็ได้เพ็ดทูลต่อทูลต่อพระเจ้าพันธุมว่า  พลเมืองละโว้มีปัญญาเฉลียวฉลาด หากปล่อยไว้อาจจะแข็งเมืองให้ตัวมาลงโทษฐานกบฏ     พระเจ้าพันธุมจึงรับพระราชบัญชาให้พระยาเดโชยกทัพมาเมืองละโว้ เพื่อจับตัวพระร่วงโดยให้จับเป็นหากขัดขืนให้จับตาย พระยาเดโชกราบทูลพระเจ้าพันธุมว่าจะจับตัวพระร่วงมาให้ได้ ตราบใดที่พระร่วงยังมีชีวิตอยู่เขาจะไม่ยอมกลับเมืองขอมเด็พระนายมั่นพรานป่าเที่ยวหาสัตว์ในป่าเผลอเข้าไปในขอบเขตของขอมทราบข่าวล่ำลือว่า พระยาเดโชยกทัพมาจับตัวร่วงตามพระราชบัญชาของพระเจ้าพันธุม นายมั่นไม่ได้นิ่งนอนใจรีบเดินลัดป่ามาเฝ้าพระร่วงเพื่อรายงานให้พระร่วงทราบ      

พระร่วงเห็นนายมั่นเข้าเฝ้าด้วยท่าทางตกใจกลัว จึงตรัสถามสาเหตุ นายมั่นยกมือไหว้แล้วเล่าความจริง ที่ตกใจนั้นไม่ใช่ภัยของตัวเอง แต่เป็นภัยที่มีต่อพระร่วง  เพราะในขณะนี้พระยาเดโชได้ยกทัพมาเพื่อจะจับตัวพระร่วงไปลงโทษที่นครธม ฐานกบฎพระร่วงเมื่อได้ฟังเช่นนี้จึงคิดว่าเหตุที่ขอมยกทัพมาเพื่อจะจับตัวพระร่วงเท่านั้นหากว่าจะอยู่สู่กับขอมที่เมืองละโว้ ประราชาชนเมืองละโว้คงไม่ยอมแน่ที่จะต้องสู้รบกับขอม เพราะชาวละโว้ไม่ชำนาญในเรื่องของการรบคงจะสู่พวกขอมไม่ได้ ถ้าพระร่วงอยู่เมืองละโว้ก็เหมือนแกล้งประชาชนตาย จึงตัดสินใจไปอยู่ที่กรุงสุโขทัย คิดว่าพวกขอมคงไม่ติดตามไป  

         พระร่วงได้บกอุบายแก่นายมั่นว่า ให้นายมั่นแกล้งเดินหลงทางเข้าไปในขอม แล้วเข้าไปให้แม่ทัพขอมจับ แล้วบอกกับแม่ทัพขอมว่า พระร่วงทราบข่าวการยกทัพมาเกิดความกลัว จึงหนีไปยังเมืองสุโขทัย พระยาเดโชรู้เช่นนี้จึงไม่ยกทัพมาตีเมืองละโว้ นายมั่นพยายามที่จะให้พระร่วงอยู่ที่เมืองละโว้ ในท่ามกลางประชาชนเพราะที่หนีไปขอมไปที่ไหนก็ไม่พ้น มันจะตามไปทุกแห่ง แต่พระร่วงดขาด จากนั้นได้ยกทัพไปมายังเมืองละโว้ ยืนยันที่จะไปเมืองสุโขทัยเช่นเดิม พร้อมกับบอกนายมั่นว่าถ้านายมั่นรักพระองค์จริง จงทำตามอุบายที่บอก และอย่าให้ใครรู้เด็ดขาด นายมั่นจึงยอมพระร่วงจัดแจงแต่งตัวเหมือนกับจะไปเที่ยวป่า เหน็บมีดคู่มือพร้อมด้วยดาบและเสบียงอาหารเดินทางไปเมืองสุโขทัย     

         ฝ่ายนายมั่นเดินลัดป่า  ม้าก็พบขอม นายมั่นแกล้งทำเป็นตกใจกลัว ทำท่าเหมือนจะหนีกลับพวกทหารขอมจึงจับตัวไว้แล้วนำไปให้พระยาเดโช พระยาเดโชขู่นายมั่นให้บอกความจริงว่า พวกคนไทยเมืองละโว้เตรียมกองทัพไว้อย่างไร นายมั่นกล้งทำเป็นตัวสั่น แล้วบอกพระยาเดโชว่าพระร่วงทราบข่าวว่าขอมจะยกทัพมา กลัวบารมีของขอมจึงเข้าป่าเอตัวรอด ชาวละโว้ไม่ได้เตรียมการรบไว้เลย เพราะประชาชนไม่รู้อะไรทั้งสิ้น พระยาเดโชได้ฟังนแายมั่นจึงหมดสงสัย จึงคิดตริตรองว่าเมืองสุโขทัยเป็น  นายมั่นหลังจากนั้นทหารได้คุมตัวไว้ ก็คอยหาโอกาสที่จะหลบหนี เมื่อทหารขอมหลับจึงเล็ดลอดออกมาได้ และรับเดินกลับละโว้ แจ้งเรื่องราวที่เกิดขึ้นแก่นางจันทน์ มารดาของพระร่วงทราบ นางจันทน์จึงให้หลวงเมืองเกณฑ์ทหารเพื่อปราบกองทัพขอม นางจันทน์พร้อมด้วยหลวงเมือง ได้นำทหารเ
โจมตีในขณะที่กองทัพขอมเผลอ ทำให้กองทัพขอมแพ้ จานั้นหลวงเมืองได้ลานางจันทน์ไปเมืองสุโขทัย       ฝ่ายพญาเดโชเมื่อถึงเมืองสุโขทัย ได้ทราบว่าพระวงบวชที่วัดเจดีย์ใหญ่ จึงแอบเดินไปในวัด เห็นพระภิกษุรูปหนึ่งกำลังกวาดลานวัดอยู่ ไม่ทราบว่าเป็นพระร่วง ได้เข้าไปไหว้แล้วเรียนถามถึงพระร่วงโดยลวงว่าตนเป็นคนไทย มีความจงรักภักดีต่อพระร่วง ช่วยนำไปหาพระร่วงด้วย   พระร่วงเมื่อได้ฟังสำเนียงพุดแปร่งๆของชายที่อ้างว่าเป็นคนไทย จึงเกิดความสงสัยว่าอาจเป็นขอมปลอมตัวมา  พวกโยมวัดกรูออกมาล้อมตัวพญาเดโชไว้ได้ เป็นเวลาที่หลวงเมืองและชาวเมืองละโว้เข้ามากราบไหว้จึงถามว่าโยมคอยอยู่ที่นี่ก่อน จะไปยังกุฏิบางทีพระร่วงเธออาจมา แต่แทนที่จะเป็นพระร่วงกลับให้บอกแก่พระเจ้าพันธุมว่า พระร่วงมีความคิดถึง ของฝาก       

พญาเดโชเป็นเครื่องบรรณาธิการ  กลายเป็นแสดงความยินดีแก่พระร่วงที่ไม่เป็นอันตราย หลังจากนั้นพระร่วงได้ส่งพญาเดโชให้พระเจ้าพันธุมและเมื่อทุกสิ่งทุกอย่างเรียบร้อยแล้ว เมืองสุโขทัยซึ่งพ่อเมืองว่างอยู่ ขุนนางเสนาพฤฒาอมาตย์ พระมหาราชครู พร้อมด้วยประชาชนชาวเมืองสุโขทัยก็ได้ทำพิธีปล่อยม้ามนมัยทั้งคู่เทียมรถ เพื่อเสียงหาผู้มีบุญบารมีมาครองเมือง ในทีสุดมาทั้งคู่ก็ลากสุวรรณไปหยุดอยู่ตรงหน้าพระร่วง บรรดาพราหมณ์เสนาพฤฒาอมาตย์ราษฎรพากันถวายบังคมพระร่วง และพระมหาราชครูก็ได้รับฉันทะทูลเชิญพระร่วงขึ้นครองราชย์